Yeni Öyküler, yeni yazarlar okuduklarım, okuyacaklarım.... 2020'lerde Türk Öykücülüğü

Bir okur ve öykü yazarı olarak son on yılda özellikle öykü yazarların çoğaldığını görüyorum, bir çok yeni yazarın kitaplarını okudum, çok beğendiklerim, iki öykü okuyup rafa geri koyduklarım. Ah... böyle yazsam dediklerim. Ben daha iyi yazıyorum diye orada burada dedikodusunu ettiklerimle... Epey günceli takip etmeye çalışıyorum.

   

Duvar gazetesinde 2000’li yılların başlarında neredeyse 2017 yılına kadar edebi eserlerin basımında sürekli bir artış söz konusu olduğu, 2000’li yılların ilk on üç yılında basılan yeni roman sayısının, Cumhuriyetin ilanından 2000’e kadar basılan yeni roman sayısını geçtiği belirtilmekte.  Öyküde de aynı artış söz konusu.  Kitap fuarlarında bu artışı çok bariz görebiliyorum.   

Özellikle yeni nesil öykü yazarları etkileyici eserlerle okurla buluşuyorlar.  1970'ler de ve daha çok ta 1980'lerde doğan  bu yeni bir kuşak, kendi dertlerini, biçimlerini, üsluplarını, imgelerini yaratıyorlar.  Bir çok yazar da  farklı biçim ve üslupların deniyor.  Yeni kuşak öykücülerden  Fadime Uslu  öykünün diğer türlerle sınırlarını saydamlaştırdığını söylüyor. İlhan Durusel’in  Gül Öksüren Melek'teki gölge oyununu öykülerine dahil edişini ve parodiyi etkin kullanışını , Onur Çalı’nın Kablumbağa Makamı'nda mitolojik ve dinî anlatıları eğip bükmesini , Ahmet Büke’nin Yüklük'te olduğu gibi ölmüş yazarlarla gerçeküstü görüşmelerini ve röportajlarını, Engin Türkgeldi’nin fantastiğe (Orada Bir Yerde), Kerem Işık’ın bilimkurguya meyillerini ( Iskalı Karnaval), öykünün diğer türler ile ilişkisini saydamlaştırmasına örnek olarak gösteriyor. Bu gruptan özellikle Ahmet Büke'yi ben çok beğeniyorum. 

Bazı yazarlar ise Faruk Duman’ın deyişiyle modern öykünün peşindeler.  “Birinci ağızdan anlatılan, çoğunlukla artık 'klasik' diye nitelendirdiğimiz sıralı anlatım biçimiyle kaleme alınmış öyküler bunlar.” Bu yazarlardan bir kısmı mahalle aralarını, çocukluk anılarını, aile geçmişini öykü konusu haline getirdi. Bu tarzı benimseyenlerin bazısı ise 1990’larda çocuk olma halini gözler önüne serdi. 

Kitap kulübümüzde okuduğumuz Melisa Kesmez'in Nohut Oda öykü kitabı bu tanıma çok uygun. Dil oyunları olmayan, yeni bir anlatım kullanmayan, klasiğe sığınmış, psikolojik çözümlemeleri, rüyaları, baba kavramından aileyi sorgulamalarını ile okuru yakalayan güçlü öyküler.  Ama konfor alanından da çıkmamış duygusu uyandırdı bende. Yazar iyi bildiğini yapmış, cesaret gösterip daha derinlere de inmeli bence.  

Bireysel konularla ilgilenen yazarlar dışında bireysel travmaları toplumsal belleğimizdeki olaylara bağlayan, farklı mercekler kullanan yazarlarda var. 

Ayfer Tunç, Dünya Ağrısı ile linç kültürünün birey ve kitle psikolojisi üzerindeki etkisini yazıyor .  Gaye Boralıoğlu, Ermeni tehcirinin kuşaklar arası izlerini analiz ediyor. Geçmişin izlerini yazarken  Murathan Mungan'ın  2012 yılında Bir Dersim Hikâyesi adlı derlemesi  Ahmet Büke, Hatice Meryem, Gaye Boralıoğlu, Barış Bıçakçı, Ayhan Geçgin, Sema Kaygusuz, Cemil Kavukçu, Behçet Çelik, Ayfer Tunç, Şule Gürbüz, Hakan Günday, Ayşegül Çelik, Haydar Karataş, Murat Uyurkulak, Murat Yalçın, Yavuz Ekinci, Seray Şahiner, Murat Özyaşar, Jaklin Çelik ve Gönül Kıvılcım'ın yazılarıyla edebiyat tarihimiz için çok değerli bir yapıt. 

 

Şiddetin edebiyatın bir parçası olarak görünür hale gelmesi, psikolojik ve bedensel şiddetin eserlerde bulunması da 2000’li yıllarda sıkça rastlanan bir tema. Ferat Emen, Hüsniye Hanımın Ağzı ve Perihanla Alâkadarlar Cemiyeti adlı hikaye kitaplarıyla şiddetin gündelik hayatta nasıl sıradan bir unsura dönüştüğünü oldukça çarpıcı bir şekilde ortaya koydu. Seray Şahiner, Murat Uyurkulak, Şebnem İşigüzel, Nihan Eren, Yalçın Tosun, Aslı Tohumcu, Gaye Boralıoğlu gibi yazarlar tecavüz, şiddet ve bunun sıradanlaştırılması konusunu gündeme getirirken; Burhan Sönmez ve Mine Söğüt, işkencenin insan bedeninde ve ruhunda açtığı yaraları, olanlara seyirci kalmanın kişinin kendi içinde yarattığı şiddetin boyutlarını anlattılar.  Gaye Boralıoğlu'nun Mubarek Kadınlar kitabını çok başarılı buldum. 

 

2013 yılında İstanbul Gezi Parkı’nda başlayan ve sonrasında tüm ülkeye yayılan olaylar da edebiyatta hemen kendisine bir yer buldu. Emrah Serbes, 2014’te Deliduman’ı yayımladı ve romanının ikinci bölümünü tamamıyla Gezi olaylarına ayırdı. Figen Şakacı Pala Hayriye’de buna dair bir göndermede bulundu. Ahmet Ümit, Melisa Kesmez, Nazlı Karabıyıkoğlu, Suat Duman gibi yazarlar da anlatılarını Gezi'den geçirdiler. Gezi için hikayeler yazıldı ve bunların antolojisi yayımlandı. 

  

 

2000’li yıllardan sonra anlatılarda rüyalar da, gözle görülür bir artış gösteriyor. Yazılan on hikayeden sekizinde rüyalar varsa, ikisinde de “görü anlatısı” adını verebileceğimiz anlatılara rastlamak mümkün. Rüya anlatısı ile görü anlatısı arasındaki farkları ise şu şekilde sıralamak mümkün: Rüya anlatılarında anlatıcının zihni yine de anlatısını bize sunacak kadar uyanıktır; görü anlatılarında ise çoğunlukla bir durumdan diğerine birdenbire geçilir, zihin aslında uyanık değildir - gördüklerini bilinçsiz bir şekilde aktarır. Örneğin Hakan Bıçakcı’nın eserlerinde rüya olmazsa olmaz bir unsur olarak ortaya çıkarken, tekinsiz bir atmosferin yaratılmasındaki başat unsurlardan da biri olur. Irmak Zileli’nin ve Figen Şakacı’nın eserlerinde rüya, anlatıcı karakterlerin toplumsallıkları yıktıkları, kendi iç alanlarını özgür kıldıkları yerler olarak görünürken anlatıyı tekinsiz değil ama kuralları yıkmaya yönelik bir şekilde kurmacaya, saldırıya dönüşür. Alper Canıgüz’ün Tatlı Rüyalar kitabında rüya ve gerçek birbiri içine o kadar geçmiştir ki, gerçekliğin oyunbaz halleri ve gözümüzün gördükleriyle alay edilirken verili gerçeklik alaşağı edilir. Gaye Boralıoğlu’nun eserlerinde rüya bizzat anlatıcı kadının içsesine dönüşerek oradan bir çığlık olarak yükselir. Bahri Vardarlılar’ın anlatılarında rüya, gerçekliğe bir ayna gibi çarpıp oradan yamuk ve kırılgan bakışlar yaratır; Mine Söğüt ve Burhan Sönmez’in eserlerinde bir dayanma ve direnme olarak karşımıza çıkıyor.

 

Sosyal medya da dili ve öyküleri etkiliyor. Örneğin aforizmalar edebiyat metinlerinde sık sık kullanılmaya başlandı.  Kısa ve öz cümlelerin rahatlıkla paylaşılabilir olması, sloganvari ifadelere dönüşüvermesi aforizma kullanımını her geçen gün daha da yaygınlaştırıyor. Barış Bıçakçı ve Murat Menteş’in eserleriyle yaygın hale gelen ve çoğu yazarın anlatılarında kimi zaman kahramanların konuşmalarında kimi zamansa anlatıcı karakterin sesinin baskın olduğu yerlerde, betimlemelerde bir durak gibi işlev gören aforizmalar anlatıya parçalı bir boyut katarken verdiği duraklarla şiirselliği de beraberinde getiriyor. 

 

Göndermelerin bir başka hali ise bizzat başka türlerdeki metinlerin bazen yazarın kendisi bazen ise başka yazarların eserlerinin kurguya dahil edilmesi şeklinde ortaya çıkıyor. Meşhur şairlerin şiirleri, mektuplar, günlükler, gazete haberleri, ilaç prospektüsleri gibi oldukça çeşitli şekillerde görülen ve benim gönderme olarak adlandıracağım bu kurgusal unsurlar, anlatıda çerçeve anlatıya bitiştirilmiş ve onu beslemeye yönelik alt anlatılar olarak ortaya çıkıyor. Kimi zaman bu, hikaye içinde başka hikayelerin anlatılmasıyla da çerçeve anlatı içinde iç içe geçmiş anlatıların yaratılmasını sağlıyor. 

 

 

Anlatının farklı formlarının metinlerde kullanılmaya başlanması yeni değil elbette. Şairlerin ve yazarların ressamlarla birlikte çalıştığı eserler halihazırda eskiden beri var. Fakat, 2000’li yıllardan sonra bunun yaygınlaşmaya başladığı da bir gerçek. Bunda anlatının imkanlarının zorlanması da önemli. Can Gürses’in eserleri, Mine Söğüt’ün Deli Kadın Hikâyeleri, Hatice Meryem’in Beyefendi’si ve İlhami Algör’ün eserlerinde desenler mevcut. Gaye Boralıoğlu’nun Meçhul’ü ise anlatıyı fotoğraflarla birleştiren bir eser. 

Son olarak geçen hafta Edebi Okumalar grubumuzda söyleştiğimiz Fuat Sevimay'ın  Gör Bağır öykü kitabına değinmek istiyorum.  Kitapta ki özellikle ilk  öyküdeki ve son öykü olan Nassaulu İsa'daki  deneysel anlatımları sevdim ben.  Kitabın tam ortasında Tweet öykü gibi kısacık bir öykü var.  Fuat bey herkes şablondan çıkmış gibi kısa öyküler yazmaya başladı. 2 sayfa 3 sayfa dedi. Evet yaşadığımız bu çağda uzun öyküler okunmaz gibi gelebiliyor. O bu kitabında özellikle farklı uzunlukta öyküleri matematiksel bir sırayla yerleştirmiş. Tam ortada da küçücük bir öykü. Düşüncesi açıkçası hoşuma gitti.  Görmek, tepki vermek yani bağırmak üzerine öyküler. 

Öykü, düzyazının en yalın, sözünü damıtarak söyleyen, okuru da bu söyleyişe çağıran türüdür. Hayal etmeye, hatırlamaya, “öteki”ni anlamaya kapı aralar diyor 2022 dünya öykü günü bildirisinde Pakrat Estukyan.   Öykü okuduğumuz, öyküleri konuştuğumuz, yazdığımız nice günlere ...

Kaynak :  Sanat Kritik, Gazete Duvar, Sabit Fikir ve öykü kitapları